ارزشيابي توصيفي

 اهدافارزشيابي توصيفي

1-     ایجاد تغییر در دیدگاه ها و نگرش های مسئولان ؛ مدیران ؛ آموزگاران و والدین نسبت به ارزشیابی تحصیلی

2-     جایگزینی بازخوردهای کیفی و توصیفی به جای بازخوردهای نمره ای

3-     از بین بردن جلسه ی امتحان به عنوان یک موضوع اضطراب آور و نگران کننده

4-     مشارکت و همکاری دانش آموز و والدین در کنار معلم

5-     ارزشیابی از وضعیت یادگیری – تلاش برای یادگیری بهتر – ارزشیابی شناخت بیشتر و دقیق تر – تلاش برای یادگیری بهتر

6-     بهبود فرایند یاددهی – یادگیری

7-     فراهم نمودن زمینه مناسب برای حذف فرهنگ بیست گرایی

8-     تاکید بر اهداف آموزش و پرورش در فرایند یادگیری به جای محتوا

9-     فراهم نمودن زمینه مناسب برای حذف حاکمیت مطلق امتحانات پایانی در تعیین سرنوشت تحصیلی دانش آموز

10-افزایش بهداشت روانی محیط یاددهی – یادگیری

چرا ارزشیابی تحصیلی دوره ی ابتدایی باید تغییر کند :

ما به نگرشی نو , روش ها و افراد جدید نیاز داریم در حالیکه اشکالات نظام نمره ای در دوره ی ابتدایی عبارتند از :

1-     دانش آموز را با اضطراب و نگرانی روبه رو می کند و محیط مدرسه را از نظر روانی و عاطفی تهدید می کند.

2-     بیشتر به اطلاعات و دانش جزیی و حفظیات توجه می شود تا درک و فهم و یادگیری های عمیق

3-     کودکان را به رقابت های نابرابر و ناسالم می کشاند و نظام برنده و بازنده را ترویج می کند

4-     گرفتن نمره ی بالا و یا قبولی به جای یادگرفتن و به دست آوردن تجارب مفید تبدیل می شود

5-     به آنچه که دانش آموزان خارج از کلاس و یا مدرسه کسب می کنند کم توجه است

6-     به دانش آموزان القا می کند فقط مطالبی را مطالعه کنند که در امتحان به آن ها توجه می شود

7-     باعث نگرانی کاذب در اولیا می شود

8-     شناخت مناسبی از وضعیت تحصیلی و تربیتی دانش آموزان ارائه نمی دهد

مشکلات فوق لزوم تغییر در روش های ارزشیابی تحصیلی دوره ی ابتدایی را ضروری و اجتناب ناپذیر کرده است. این تغییرات در قالب طرحی تحت عنوان " ارزشیابی توصیفی " ارایه گردیده است تا بخشی از این نگرانی ها را بر طرف نماید.

 ارزشیابی توصیفی چیست ؟

ارزشیابی توصیفی شکلی از ارزشیابی تحصیلی – تربیتی است که در آن معلم با مشارکت فعال و دانش آموز و اولیای ایشان با استفاده از ابزارهای مختلف به جمع آوری اطلاعات در زمینه تلاش ها ، پیشرفت ها و موفقیت های دانش آموزان می پردازد و با طبقه بندی تحلیل و تفسیر اطلاعات به آن ها کمک می کند تا بهتر یاد بگیرند و مشکلات یادگیری خود را به کمک اولیا و معلمان برطرف کنند. هدف اصلی در ارزشیابی توصیفی بهبود شرایط یادگیری دانش آموزان با از بین بردن اضطراب های نامطلوب ناشی از برگزاری امتحانات و بازخورد های عددی است. همچنین ارزشیابی کیفی – توصیفی آن چنانکه از نام آن پیداست ، الگویی کیفی است که تلاش می کند بر خلاف الگوهای رایج ارزشیابی به جای نگاه کمی نگری ، از طریق توجه به معیارهای برنامه درسی و آموزشی به عمق و کیفیت یادگیری دانش آموزان توجه کند و تبیین و توصیفی از وضعیت آن ها ارائه کند که از این رو ویژگی تفسیری می یابد. علاوه بر این ارزشیابی کیفی – توصیفی به مشارکت و مداخله دانش آموز در ارزشیابی از طریق ابزارهایی چون پوشه کار و سنجش پروژه ای اهمیت می دهد.

 ویژگی های ارزشیابی توصیفی :

1-     در ارزشیابی توصیفی به جای نمره به دانش آموز از عبارت های کیفی مثل تلاش خوبی داشته ای ، با تلاش به موفقیت رسیده ای ، برای موفقیت باید بیشتر تلاش کنی ، با انجام تمرین بیشتر مشکل شما برطرف می شود و ... استفاده می شود.

2-     ارزشیابی توصیفی به زمان خاص محدود نمی شود این ارزشیابی در محیط های یادگیری فعالیت های خارج از کلاس و محیط زندگی نیز جریان دارد .

3-     تلاش و رشد کودکان همانند موفقیت آنان ارزشمند است و فقط به موفقیت ها امتیاز داده نمی شود بلکه تلاش و پیشرفت نیز امتیاز دارد .

4-     همانگونه که یادگیری دانش آموزان در حوزه های مختلف و سطوح متفاوت است سنجش و ارزشیابی آن  نیز باید با استفاده از ابزارهایی باشد که بتواند این یادگیری ها را بسنجد. پوشه کار آزمون ها مشاهدات از جمله ابزارهایی است که در ارزشیابی توصیفی مورد استفاده قرار می گیرد

5-     در ارزشیابی توصیفی اصل بر ارتقا دانش آموزان بر پایه های بالا تر است مگر در موارد بسیار نادر و زمانی که دانش آموزان به دلایل خاصی به اهداف مد نظر نرسیده باشند.

6-     کارنامه دانش آموزان علاوه بر عملکرد درسی عملکرد اجتماعی و عاطفی و جسمانی – فیزیکی را منعکس می نماید .

در این طرح اصل بر ارتقا دانش آموز به پایه بالاتر است و فقط معدود دانش آموزانی که مشکل جدی در یادگیری و ... دارند بنابر اصل هر دانش آموزی با توجه به تفاوت های فردی به زمان متفاوتی برای یادگیری نیاز دارند تکرار پایه می نمایند.

 ضرورت های تهیه طرح :

• وجود پدیده کودک آزاری تحت تاپیر نتایج ارزشیابی تحصیلی آنان
• تردیدهای جدی درباره اعتبار امتحان در سنجش اهداف
• ضعف های اساسی امتحانات رایج شامل : تقلب ، اضطراب ، محدود کردن خلاقیت دانش آموزان ، ایجاد نگرش منفی نسبت به مدرسه و علم ، تهدید اهداف یا فروکاستن اهداف عالی  به اهداف جزئی و کوچک – هدف شدن امتحان و فرو کاستن ارزشیابی به امتحان کردن ، بی توجهی به ابعاد متفاوت شخصیت دانش آموزان

 اصول طرح ارزشیابی توصیفی :

این طرح با عنایت به اصولی شکل گرفته است که ناشی از مبانی فلسفی و روان شناختی ، اهداف طرح و آسیب شناسی وضع موجود است ، که عبارتند از :

• توجه همه جانبه به ابعاد مختلف شخصیت دانش آموزان : چندجانبه گرایی
• توجه به فرایند رشد و پیشرفت دانش آموز : فرایند گرایی و استمرار
• توجه به باز خورد توصیفی سازنده : باز خورد گرایی  ، توصیف گرایی
• توجه به روش های مختلف جمع آوری اطلاعات : کثرت گرایی
• توجه به انتظارات واقعی از دانش آموزان : عملکرد گرایی

 راهکارهای مورد توجه در این طرح عبارتند از :

• ارزشیابی تکوینی
• ارزشیابی عملکرد

به طور کلی راهکار عملی این طرح ، انتخاب و برجسته کردن شیوه ارزشیابی تکوینی است ، که به نوعی با ارزشیابی مستمر شباهت دارد . این راهکار یعنی ارزشیابی تکوینی باید ویژگی هایی را داشته باشد که در اصول ذکر شده است. ارزشیابی عملکرد هم شیوه ای از ارزشیابی است که امروزه در تعلیم و تربیت مطرح شده است و به دلیل تناسب با اهداف طرح به عنوان راهکار انتخاب شده است.

 وظایف دانش آموزان در ارزشیابی توصیفی :

مشارکت دانش آموزان در ارزشیابی تحصیلی و آگاهی از پیشرفت کار و تلاش برای آن ها جذاب و انگیزشی است. خودارزیابی بر اساس مشاهده ی عملکرد در فعالیت های ثبت شده به ویژه پوشه کار به دانش آموز فرصت گرانبهایی را می دهد تا آگاهانه تر تلاش و کوشش نماید . به برخی از وظایف و مسئولیت های دانش آموزان نیز در اجرای ارزشیابی توصیفی اشاره می شود :

1-     همکار با معلم در تشکیل پوشه کار ( در این پوشه نمونه هایی از کار های دانش آموزان قرار داده می شود تا با مراجعه به آن از میزان تلاش پیشرفت و موفقیت های خود آگاه شوند)

2-     انجام تکالیفی که معلم در کلاس و یا خارج از کلاس متناسب با اهداف درس و توانایی دانش آموزان تعیین می کند .

3-     تلاش برای جبران ضعف های احتمالی با همکاری والدین

4-     ابزار توانمندی ها ؛ مهارت ها و عملکرد خود در موفقیت هایی که معلم برای او در نظر می گیرد.

5-     حفظ و نگهداری پوشه ی کار

 وظایف والدین در ارزشیابی توصیفی :

ارتباط نزدیک ؛ مداوم و مستمر دانش آموز با والدین و تمایل و علاقه وافر پدران و مادران در کمک به فرزندان خود در امور تحصیلی و تربیتی همچنین ضرورت هماهنگی و همکاری بین معلم و والدین به ویژه در ارزشیابی توصیفی نقش و جایگاه آن ها را در این موضوع ممتاز کرده است . به برخی از مهم ترین وظایف والدین در ارزشیابی توصیفی اشاره می شود :

1-     حضور منظم ، مستمر و فعال در مدرسه برای آگاهی از وضعیت تحصیلی فرزندشان

2-     ارایه اطلاعات مربوط به فعالیت های دانش آموز در منزل به معلم

3-     کمک به دانش آموز در انجام وظایف و تکالیف خارج از کلاس و مدرسه و راهنمایی و هدایت آن

4-     کمک به معلم در تولید پوشه ی کار و حفظ و نگهداری آن

5-     اجرای پیشنهاد های معلم در خصوص فرزند خود متناسب با شرایط و ظرفیت های خانواده

6-     ارزشیابی از عملکرد فرزند در منزل  با روش های توصیفی و ارایه نتیجه به معلم در مدرسه

7-     مطالعه جزوات ، بروشورها و مشاهده فیلم ها و یا نرم افزارها در خصوص طرح

8-     شرکت در برنامه ها و جلسات توجیهی که برای این منظور برگزار می شود.

 وظایف معلم در ارزشیابی توصیفی :

ارزشیابی تحصیلی – تربیتی دانش آموزان از وظایف مهم آموزگاران و معلمان است . با انجام این وظیفه ضمن شناسایی و بررسی موفقیت و وضعیت یادگیری دانش آموزان  و موانع احتمالی وجود در مسیر یادگیری آن ها برای کمک به دانش آموزان در فعالیت بیشتر برای کمک به دانش آموزان در فعالیت بیشتر برای یادگیری دروس بروز احساسات ، اصلاح و تقویت بینش ها ، مهارت ها و .... تلاش می شود. به کمک ارزشیابی معلم ، دانش آموز را می شناسد و به او کمک می کند تا یاد بگیرد و تلاش کند تا بهتر یاد بگیرد و یا تلاش کند یاد بگیرد که چگونه بهتر یاد بگیرد. برخی از مهم ترین وظایف معلم  در ارزشیابی توصیفی عبارت است از :

1-     تهیه و تدوین نقشه ی ارزشیابی تحصیلی – تربیتی متناسب با اهداف و انتظارات

2-     تهیه و تنظیم ابزارهای مناسب برای سنجش و ارزشیابی مثل آزمون پوشه کار ؛ ثبت مشاهدات و..

3-     ارزشیابی دانش آموزان در زمان انجام فعالیت های یادگیری و ارایه ی نتیجه ( ارائه ی باز خورد ) به آن ها برای آگاهی از وضعیت تلاش و پیشرفت خود

4-     ثبت و نگه داری اطلاعات جمع آوری شده به وسیله ابزارهای مختلف و تجزیه و تحلیل آن ها به منظور ارایه راهنمایی لازم با اولیا و دانش آموزان

5-     تعیین تکالیف مناسب با رعایت شرایط و و یژگی های سنی و روحی بررسی آن ها به منظور شناسایی میزان تلاش و پیشرفت و موفقیت دانش آموزان

6-     برگزاری آزمون های مورد نیاز با رعایت این نکته که آزمون فقط برای جمع آوری اطلاعات است و جدای از فرایند یاددهی – یادگیری دیده نشود به دور از هر گونه شرایط اضطراب آور و نگران کننده باشد و از نتیجه ی آن فقط برای رفع موانع یادگیری و کمک به دانش آموزان استفاده شود.

7-     تنظیم گزارش های مناسب برای والدین و ارائه آن به صورت حضوری یا مکتوب حداقل هر 2 ماه یک بار

8-     تنظیم گزارش پیشزفت تحصیلی ( کارنامه ) در هر نوبت و ارائه اطلاعات دقیق در زمینه ی فعالیت و کوشش دانش آموزان برای والدین

9-     تصمیم گیری در مورد ارتقا یا تکرار پایه در صورت عدم کسب شرایط لازم ( با توجه به تمام تلاش هایی که معلم ؛ والدین و دانش آموز انجام داده اند ).

تکالیف :

فعالیت ها یا تمرین هایی هستند که دانش آموزان با اجرای آن ها دانش و مهارت خود را در یک یا چند موضوع درسی خاص نشان می دهند. در رویکردهای جدید سنجش از ابزارهای متنوعی برای جمع آوری اطلاعات درباره ی عملکرد دانش آموزان استفاده می شود که در این جا به معرفی 2 نوع از مهم ترین آن ها یعنی تکالیف عملکردی و پوشه کار اشاره می شود :

تکالیف عملکردی :

تکالیف عملکردی فعالیت های کوتاه یا بلندمدتی هستند که در آن ها فرصت های غنی برای یادگیری و همچنین فرصت های نظام دار برای ارزشیابی کیفیت عملکرد دانش آموزان فراهم می شود. مشخص کردن پیامدها و شاخص های رفتاری برای تکالیف ، تعیین کلاس ها ؛ تهیه ی یک بافت معنادار برای تکالیف تهیه تکالیف و ارزشیابی عملکرد را می توان از مراحل تدوین تکالیف عملکردی برشمرد.

پوشه عملکرد :

مجموعه ای از نوشته ها و آثار تهیه شده به وسیله دانش آموز است که پیشرفت تحصیلی را در یک یا چند ماده درسی نمایان می کند. برای اینکه مچموعه مورد نظر ( محتوای پوشه ) در پیشرفت یادگیری دانش آموز موثر باشد ، لازم است معلم قبل از آغاز درس توجه دانش آموزان را برگزیند و از پیش شواهدی را که می تواند نشانگر تحقق هدف های درسی باشد به اطلاع دانش آموزان برساند. محتوای پوشه عملکرد می تواند شامل موارد زیر باشد :

• نوشته های دانش آموز که حاکی از کوشش های اوست
• یادداشت های معلم و والدین درباره ی کوشش های دانش آموز
• پوسترهای تهیه شده به وسیله دانش آموز
• گزارش های پژوهشی دانش آموز
• داستان های مرتبط با اهداف درسی که به وسیله دانش آموز تهیه شده است
• داده های مربوط به نگرش دانش آموز – نتایج مصاحبه با دانش آموز
• نامه های مربوط به دانش آموز
• کارهای هنری حل تمرینات
• نتایج ارزیابی و نتایج خودارزیابی دانش آموزان

فهرست وارسی ( چک لیست ها ) :

فهرست وارسی عبارت است از فهرست اقدامات ، فعالیت ها و یا رفتار هایی که مشاهده کننده در طول مشاهده ثبت می کند. ویژگی مهم فهرست های وارسی آن است که از طریق آن ها به سادگی می توان مراحل انجام یک کار یا تولید یک محصول را کنترل کرد و به سرعت به نقاط قوت و ضعف فراگیران پی برد، از چک لیست ها به ویژه می توان برای تشخیص مشکلات فراگیران در انجام فعالیت های عملکردی استفاده کرد.

برگ ثبت گزارش توصیفی :

عبارت است از توضیحات نوشته شدهای از جریان رشد و پیشرفت و رفتارهای دانش آموز که معلم آنها را تنظیم و نگه داری می کند ، به عبارت دیگر توصیفی است از مشاهده دانش آموز در موقعیت های مختلف و رفتارهای ویژه ای که از وی سر می زند. موقعیت های زیادی وجود دارد که معلم می تواند از آن ها گزارش مشروحی تهیه نماید ، مثلا تهیه گزارش راجه به مهارت دانش آموزان در کابرد مواد و یا کار گروهی دانش آموزان .

کارنامه توصیفی :

گزارش پیشرفت دانش آموز باید به گونه ای تدوین شود که ابعاد شناختی ، عاطفی ، اجتماعی و بدنی شخصیت دانش آموز را مورد توجه قرار دهد . معلم باید در طول سال شواهد کافی برای داوری در خصوص تحقق انتظارات جمع آوری نماید و در نهایت داوری خود را به همراه توصیه در کارنامه منعکس نماید. داوری معلم برای تحقق انتظارات در طیف چهار قسمتی اعلام می شود که عبارتند از :

·         کاملا تحقق یافته یا بالاتر از حد انتظار

·         تحقق یافته یا در حد انتظار

·         نسبتا تحقق یافته یا نزدیک به انتظار

·         نیازمند به تلاش بیشتر